(Kỳ 2)

Các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm qui định về tham gia giao thông đường bộ

Để nâng cao hơn nữa chất lượng kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới thì cần áp dụng đồng bộ hệ thống các giải pháp.

- Giải pháp hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn áp dụng pháp luật đối với hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường

BLTTHS năm 2015 cần quy định cụ thể, chi tiết hơn về tư cách pháp lý, quyền hạn, trách nhiệm của các lực lượng tham gia vào công tác khám nghiệm hiện trường; trong đó có vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của KSV khi thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường để từ đó thúc đẩy công tác này được thực hiện theo một quy trình nhất định, nâng cao trách nhiệm của KSV trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường. Trước đây, BLTTHS năm 2003 đã quy định sự có mặt bắt buộc của KSV trong quá trình khám nghiệm hiện trường: “Trong mọi trường hợp, trước khi tiến hành khám nghiệm, ĐTV phải thông báo cho VKS cùng cấp biết. KSV phải có mặt để kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường”[1] nhưng không quy định cụ thể ĐTV phải thông báo cho VKS biết về vấn đề gì. BLTTHS năm 2015 đã quy định bổ sung cụ thể hơn những vấn đề ĐTV phải thông báo cho VKS biết “thời gian, địa điểm tiến hành khám nghiệm để cử Kiểm sát viên kiểm sát khám nghiệm hiện trường”[2]. Tuy nhiên, quy định này còn chưa đầy đủ vì chưa quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của KSV khi thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường. Các văn bản hướng dẫn của liên ngành tư pháp trung ương cũng không hướng dẫn cụ thể vấn đề này. Hiện nay, mỗi ngành tư pháp trung ương đều ban hành quy định riêng để áp dụng cho ngành mình (ngành kiểm sát đang áp dụng Quy chế tạm thời số 170/QĐ-VKSTC ngày 02/5/2018 về Công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, thực nghiệm điều tra và giám định của VKS nhân dân tối cao) mà chưa thống nhất ban hành Thông tư liên tịch về hoạt động khám nghiệm hiện trường để áp dụng chung nên dẫn đến việc ngành nào nấy làm, tạo ra sự không thống nhất trong việc thực hiện. Do đó, để nâng cao vai trò, trách nhiệm của KSV trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường đòi hỏi BLTTHS cần bổ sung thêm quy định về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của KSV khi thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường mà trước mắt liên ngành tư pháp trung ương (trong đó có VKS nhân dân tối cao) cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết về vị trí, vai trò, trách nhiệm, quyền hạn cụ thể của từng thành viên và mối quan hệ giữa các thành viên khi tham gia vào hoạt động khám nghiệm hiện trường; trong đó có vị trí, vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của KSV khi tham gia kiểm sát khám nghiệm hiện trường.

Công tác điều tra hình sự nói chung và trong lĩnh vực khám nghiệm hiện trường nói riêng, BLTTHS giữ một vai trò rất quan trọng. Việc quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền của các lực lượng tham gia vào công tác này trong đó có KSV là cần thiết, điều này sẽ thúc đẩy công tác khám nghiệm hiện trường hoạt động theo một quy trình nhất định. Do đó, BLTTHS cần quy định rõ ràng nhiệm vụ, quyền hạn, vai trò cũng như mối quan hệ giữa lực lượng tham gia khám nghiệm hiện trường. Bên cạnh đó, khoản 2 Điều 201 BLTTHS năm 2015 có quy định “Khi khám nghiệm hiện trường phải có người chứng kiến; có thể cho bị can, người bào chữa, bị hại, người làm chứng tham gia và mời người có chuyên môn tham dự việc khám nghiệm”. So với quy định tương ứng tại khoản 2 Điều 150 BLTTHS năm 2003 thì cũng không có nhiều khác biệt về sự tham dự của người có chuyên môn. Theo quy định trên thì người có chuyên môn tham dự không mang tính bắt buộc mà tùy vào từng loại hiện trường của từng vụ án mà có thể tham dự hoặc không. Do đặc thù của hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là việc ghi nhận, đo vẽ dấu vết, vật chứng, phương tiện là tương đối phức tạp nên việc tham dự của người có chuyên môn cần được quy định mang tính bắt buộc. Trong thời gian tới, để công tác khám nghiệm hiện trường, kiểm sát khám nghiệm hiện trường đạt hiệu quả, đề nghị VKS nhân dân tối cao cần phối hợp với Bộ Công an thống nhất ban hành Thông tư liên tịch hướng dẫn cụ thể, chi tiết quy trình khám nghiệm hiện trường, trong đó có mục quy định riêng đối với trình tự, thủ tục tiến hành khám nghiệm hiện trường đối với hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ; cần có quy định cụ thể trình tự, thủ tục và biểu mẫu về việc thành lập Hội đồng khám nghiệm hiện trường để bảo đảm tính hợp pháp của việc thành lập Hội đồng khám nghiệm.

- Các giải pháp khắc phục hạn chế, nâng cao hiệu quả trong công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ

+ Nâng cao vai trò, trách nhiệm của KSV trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường: KSV cần nâng cao vai trò, trách nhiệm của mình hơn nữa trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường. Trong quá trình trực nghiệp vụ, KSV phải kịp thời nắm bắt thông tin và tiếp nhận đầy đủ các nguồn tin về tai nạn giao thông thông qua chế độ trực nghiệp vụ 24/24 giờ trong ngày, kể cả ngày nghỉ, lễ, tết theo quy định của ngành kiểm sát nhân dân. Khi nhận được nguồn tin của người dân đối với vụ tai nạn giao thông thì tiến hành phân loại sơ bộ để xác định mức độ thiệt hại, hậu quả vụ tai nạn. Nếu sau khi phân loại sơ bộ xác định vụ tai nạn có hậu quả nghiêm trọng (có người chết, người bị thương nặng hoặc thiệt hại về tài sản lớn) xảy ra trên địa bàn thuộc thẩm quyền của cấp mình thì KSV cần chủ động thông báo cho CQĐT biết thông tin về vụ tai nạn giao thông để CQĐT phân công ĐTV phối hợp với VKS và các lực lượng khác tiến hành khám nghiệm hiện trường theo Điều 201 BLTTHS năm 2015. Đối với những vụ tai nạn giao thông do CQĐT tiếp nhận thì ngay sau khi nhận được thông báo của CQĐT về chuẩn bị tiến hành khám nghiệm hiện trường, KSV được phân công kiểm sát khám nghiệm hiện trường cần yêu cầu ĐTV cung cấp cụ thể về nội dung, thời gian, địa điểm của vụ tai nạn giao thông và nhanh chóng đến hiện trường để tiến hành nắm thông tin vụ việc, tránh trường hợp trì hoãn, chậm trễ dẫn đến việc ĐTV và các thành viên khác của Hội đồng khám nghiệm đã hoặc đang tiến hành khám nghiệm hiện trường thì KSV mới đến. Khi tiến hành khám nghiệm hiện trường, KSV cần kiểm sát chặt chẽ thành phần khám nghiệm hiện trường bảo đảm đúng thẩm quyền, thành phần theo quy định của BLTTHS và các văn bản pháp luật khác có liên quan. KSV phải kiểm tra tư pháp pháp lý của các thành viên Hội đồng khám nghiệm trước khi thành lập Hội đồng khám nghiệm; việc thành lập Hội đồng khám nghiệm phải có quyết định thành lập để ràng buộc trách nhiệm pháp lý của từng thành viên Hội đồng khám nghiệm, nhất là đối với ĐTV - người chủ trì khám nghiệm hiện trường, tránh trường hợp ĐTV không có tham gia khám nghiệm hiện trường nhưng lại có ký vào các biên bản khám nghiệm hiện trường hoặc ĐTV này chủ trì khám nghiệm nhưng ĐTV khác lại ký vào biên bản khám nghiệm hiện trường, sơ đồ hiện trường. Trong trường hợp thành phần không đầy đủ thì KSV phải lập tức yêu cầu CQĐT triệu tập đầy đủ và đúng thành phần mới được tiến hành khám nghiệm. Kiểm sát chặt chẽ hoạt động khám nghiệm hiện trường của ĐTV và các thành viên khác của Hội đồng khám nghiệm khi tiến hành hoạt động khám nghiệm hiện trường. Yêu cầu ĐTV hoặc những người biết về vụ việc cung cấp các thông tin liên quan đến vụ việc khám nghiệm hiện trường. Yêu cầu ĐTV, lực lượng bảo vệ hiện trường, người biết việc,… xác định chính xác phạm vi hiện trường, tình trạng hiện trường. KSV phải thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động khám nghiệm hiện trường mà Quy chế kiểm sát khám nghiệm hiện trường đã quy định; chú trọng kịp thời đề ra yêu cầu khám nghiệm đối với ĐTV và các thành viên của Hội đồng khám nghiệm trong quá trình kiểm sát khám nghiệm hiện trường. KSV được phân công kiểm sát khám nghiệm hiện trường phải có mặt từ khi bắt đầu đến khi kết thúc, ký tên vào sơ đồ hiện trường, biên bản khám nghiệm hiện trường theo quy định. KSV không trực tiếp kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường thì không được ký vào các loại biên bản trên. Sau khi kết thúc khám nghiệm hiện trường, KSV phối hợp cùng ĐTV và các thành viên Hội đồng khám nghiệm họp rút kinh nghiệm đánh giá đúng kết quả khám nghiệm hiện trường. KSV tham gia kiểm sát khám nghiệm hiện trường tuyệt đối không ỷ lại vào CQĐT trong việc tổ chức khám nghiệm hiện trường, có mặt mang tính hình thức rồi ký vào biên bản khám nghiệm hiện trường, sơ đồ hiện trường cho đủ thành phần. Mặt khác, để tăng cường công tố, gắn công tố với điều tra thì Lãnh đạo VKS nên bố trí KSV nào tham gia khám nghiệm hiện trường ban đầu thì phải có trách nhiệm tham mưu, đề xuất giải quyết vụ việc đó trong các giai đoạn tiếp theo để tránh tình trạng như hiện nay một số KSV tham gia khám nghiệm hiện trường nhưng đang đảm nhiệm nhiệm vụ ở lĩnh vực công tác khác như kiểm sát dân sự, khiếu tố, kiểm sát giam giữ, thi hành án… nên khi tham gia khám nghiệm chưa thật sự trách nhiệm vì sau đó không tiếp tục tham mưu, đề xuất giải quyết mà giao cho KSV khác[3].

- Các biện pháp bảo đảm việc thực hiện các kiến nghị và xử lý vi phạm của CQĐT và các cơ quan liên quan trong hoạt động khám nghiệm hiện trường: Lãnh đạo VKS các cấp cần có những biện pháp tác động đối với Thủ trưởng CQĐT trong việc thực hiện các kiến nghị của VKS đối với những vi phạm của ĐTV, Cán bộ điều tra trong công tác khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Những vi phạm phổ biến của ĐTV, Cán bộ điều tra trong khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ phổ biến như: ĐTV được phân công nhưng không có mặt để chủ trì việc khám nghiệm hiện trường, Cán bộ điều tra không phải là chủ thể của hoạt động khám nghiệm hiện trường nhưng lại được phân công chủ trì khám nghiệm hiện trường; ĐTV còn thiếu trách nhiệm trong việc chủ trì khám nghiệm hiện trường cũng như còn có thái độ xem nhẹ vai trò của KSV trong hoạt động khám nghiệm hiện trường. Đồng thời, yêu cầu Thủ trưởng CQĐT có những biện pháp xử lý ĐTV theo quy định cũng như có những giải pháp để nâng cao vai trò, năng lực, trách nhiệm của ĐTV, tăng cường hơn nữa quan hệ phối hợp với KSV, thực hiện đầy đủ các yêu cầu của KSV trong công tác khám nghiệm hiện trường.

- Tăng cường vai trò lãnh đạo của VKS các cấp trong việc kiểm sát khám nghiệm hiện trường: Lãnh đạo VKS các cấp cần quan tâm nhiều hơn nữa trong việc thanh tra, kiểm tra thường xuyên theo định kỳ và kiểm tra chuyên đề, đột xuất về nghiệp vụ thực hành quyền công tố, kiểm sát tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án hình sự nói chung, các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ nói riêng; trong đó, có hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ để đánh giá được hiệu quả, năng lực của từng KSV nhằm kịp thời phát hiện những vi phạm, thiếu sót để có biện pháp khắc phục, rút kinh nghiệm đối với KSV. Lãnh đạo VKS các cấp cần thường xuyên mở sổ báo cáo kết quả khám nghiệm hiện trường để kịp thời theo dõi, chỉ đạo nghiệp vụ đối với KSV và kịp thời phát hiện vi phạm thiếu sót trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường của KSV để kịp thời chỉ đạo sửa chữa, khắc phục. Đối với những vi phạm mang tính lặp lại hoặc vi phạm nghiêm trọng trong công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trường của KSV dẫn đến vụ án tạm đình chỉ hoặc Tòa án trả hồ sơ điều tra bổ sung do vi phạm tố tụng nghiêm trọng trong công tác khám nghiệm hiện trường thì có hình thức xử lý kỷ luật theo quy định đối với KSV đó. Hàng năm, VKS các cấp cần phối họp với CQĐT và các cơ quan hữu quan cùng cấp tổ chức tổng kết, rút kinh nghiệm về công tác khám nghiệm hiện trường các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ nhằm rút ra những việc đã làm được, những khuyết điểm, thiếu sót trong công tác này và đề ra biện pháp cụ thể để khắc phục. VKS nhân dân tối cao cần thường xuyên quan tâm, giải đáp vướng mắt về nghiệp vụ trong hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cho VKS các cấp nhằm đảm bảo hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát khám nghiệm hiện trường nói chung và kiểm sát khám nghiệm hiện trường các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ nói riêng ngày càng có hiệu quả.

Bên cạnh đó, Lãnh đạo VKS các cấp cần quán triệt sâu sắc về vai trò, tầm quan trọng của công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ nhằm nâng cao nhận thức về mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cho Cán bộ, KSV. Mỗi đơn vị cần phát động phong trào thi đua, có chính sách khen thưởng, nêu gương những KSV có tinh thần trách nhiệm với công việc, có năng lực và làm tốt công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trường; đồng thời, có biện pháp xử lý kịp thời theo quy chế xử lý kỷ luật trong ngành kiểm sát nhân dân và quy định của pháp luật đối với những KSV không tận tụy và vi phạm trong công tác này.

- Giải pháp tăng cường đầu tư cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động kiểm sát khám nghiệm hiện trường và nâng cao chế độ đãi ngộ đối với KSV: Đề nghị Nhà nước có chính sách quan tâm đầu tư những trang thiết bị phục vụ cho công tác kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường như: khẩu trang chuyên dụng, quần áo chống độc, găng tay, mũ...đảm bảo tránh hiện tượng lây lan, truyền nhiễm bệnh tật khi KSV tham gia kiểm sát khám nghiệm hiện trường các vụ tai nạn giao thông có phương tiện bị cháy nổ, hàng hóa trên các phương tiện trong vụ tai nạn là các hóa chất hoặc chất thải độc hại. Trang bị đầy đủ các phương tiện kỹ thuật cần thiết như máy ảnh, máy quay camera, máy ghi âm, đèn chiếu...giúp KSV ghi nhận lại chính xác, trung thực hiện trường làm cơ sở đối chiếu với tài liệu của CQĐT; trang bị ô tô nhằm giúp KSV chủ động, nhanh chóng có mặt tại hiện trường để tiến hành kiểm sát khám nghiệm hiện trường, tránh trình trạng KSV đến muộn vì yếu tố phương tiện.

- Giải pháp tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ kiểm sát khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cho Cán bộ kiểm sát

VKS nhân dân tối cao cần thường xuyên mở các lớp đào tạo chuyên sâu, tập huấn ngắn hạn về nghiệp vụ kiểm sát khám nghiệm hiện trường các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cho KSV các cấp; trong đó chủ yếu là KSV cấp huyện, nghiên cứu xây dựng và hoàn thiện phương pháp, kỹ năng kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ làm căn cứ để KSV thực hiện. Xây dựng phương pháp khoa học, kỹ năng kiểm sát cả trước, trong và sau khi khám nghiệm hiện trường cho KSV./.

ThS. Nguyễn Văn Khánh - VKSND huyện Ba Tri

[1] Xem khoản 2 Điều 150 BLTTHS năm 2003

[2] Xem khoản 2 Điều 201 BLTTHS năm 2015

[3] Lưu Trọng Nguyên (2010) “Một số kiến nghị, giải pháp nhằm khắc phục những tồn tại, thiếu sót trong quá trình kiểm sát việc giải quyết các vụ án về tai nạn giao thông”, Tạp chí Kiểm sát, số 21, tr. 19-23.