Về nguyên nhân khách quan

- Trước hết là do quy định của pháp luật đất đai còn nhiều bất cập

Vấn đề thu hồi đất, cơ chế thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có nhiều bất cập, mà chủ yếu là vấn đề giá đất, giá đền bù thấp so với thực tế. Hiện nay, toàn bộ quy trình định giá đất đều do cơ quan hành chính thực hiện, người bị thu hồi đất không tham gia; mặc dù Luật Đất đai năm 2013 có đề cập đến tư vấn giá đất nhưng cũng chưa có quy định bảo đảm cho tổ chức tư vấn giá đất thực sự độc lập... do vậy giá đất luôn thấp hơn giá thị trường.

Vấn đề xác định loại đất để tính bồi thường cũng đang có vướng mắc trong việc căn cứ vào giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hay hiện trạng sử dụng đất thực tế.

Quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai có nhiều vấn đề chưa được cụ thể nên có nhận thức khác nhau như vấn đề lấn, chiếm đất.

- Bên cạnh đó, chưa có văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề ban hành QĐHC. Tuy một số lĩnh vực pháp luật chuyên ngành đã có quy phạm điều chỉnh về QĐHC ban hành trong lĩnh vực đó, trong đó có lĩnh vực đất đai, nhưng các quy định đó cũng chưa đầy đủ và đồng bộ.

Do các tiêu chí để xác định một QĐHC là hợp pháp không rõ ràng nên cơ sở để đình chỉ, thu hồi, huỷ bỏ QĐHC phụ thuộc vào nhận thức chủ quan của cơ quan nhà nước và Tòa án khi xét xử vụ án hành chính. Về phía người khởi kiện, cũng gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình.

- Mặt khác, cơ chế tham mưu, tham vấn, phối hợp giữa các cơ quan trước khi ban hành QĐHC chưa phù hợp.

Trình tự, thủ tục ban hành QĐHC về thu hồi đất, bồi thường, giải quyết khiếu nại, giải quyết tranh chấp, xử phạt hành chính… đều có điểm chung là cơ quan thuộc UBND tham mưu ban hành QĐHC, không có quy định nào về việc tham vấn các cơ quan, tổ chức chuyên môn, thu thập ý kiến của tổ chức, cá nhân liên quan trước khi ban hành QĐHC, dẫn đến không phát hiện sai sót.

Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong việc ban hành QĐHC chưa đồng bộ. Như trong vấn đề bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất, thiếu quy định về sự phối hợp giữa các chủ thể thi hành QĐHC trong công tác đo đạc, kiểm đếm tài sản nên phải ban hành nhiều quyết định bổ sung do có khiếu nại của người được hỗ trợ, bồi thường. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm cho hầu hết QĐHC về bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất bị khiếu kiện.

- Ngoài ra, còn có nguyên nhân do cơ sở vật chất, phương tiện, điều kiện làm việc phục vụ công tác xây dựng, ban hành QĐHC chưa đáp ứng yêu cầu

Trước đây do hạn chế về công nghệ nên việc đo đạc để cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thường không chính xác, dẫn đến nhiều trường hợp cấp sai đối tượng, cấp chồng lên đất người khác. Cũng do hạn chế về cơ sở vật chất, phương tiện nên chưa có điều kiện thực hiện tốt công tác kiểm kê, xác minh trước khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; đo đạc, kiểm kê, xác minh khi thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất.

Về nguyên nhân chủ quan

Có thể thấy những vi phạm, thiếu sót dẫn đến Tòa án tuyên hủy QĐHC trong lĩnh vực quản lý đất đai phần lớn xuất phát từ nguyên nhân chủ quan do trình độ năng lực, nhận thức và trách nhiệm của lãnh đạo UBND các cấp và các cơ quan tham mưu ban hành QĐHC chưa đảm bảo, thể hiện trên các khía cạnh sau:

- Một số lãnh đạo UBND chưa nhận thức đúng và đầy đủ tầm quan trọng của công tác xây dựng và ban hành QĐHC trong lĩnh vực quản lý đất đai.

- Một bộ phận cán bộ, công chức chính quyền địa phương, nhất là cán bộ, công chức làm công tác tham mưu, soạn thảo QĐHC ở một số nơi còn hạn chế về trình độ năng lực; nhận thức máy móc hoặc không đầy đủ.

- Do chạy theo chỉ tiêu cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nên hầu hết các địa phương tổ chức cấp đại trà, theo kê khai, không kiểm tra xác minh nên không phát hiện sai sót trong việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, cũng là nguyên nhân dẫn đến QĐHC bị hủy.

- Do buông lỏng quản lý nhà nước về đất đai nên tuy sổ mục kê thể hiện đất do UBND xã, phường, thị trấn quản lý nhưng trên thực tế thửa đất đó người dân quản lý và sử dụng ổn định lâu dài. Sau này rà soát, kiểm tra mới lập biên bản và ra quyết định áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là sai.

- Đội ngũ tham mưu giải quyết tranh chấp đất đai thuộc UBND chưa được đào tạo về thu thập, đánh giá chứng cứ nên ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết.

- Khi ban hành QĐHC trong lĩnh vực quản lý đất đai, chưa chú trọng đến công tác phản biện của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

- Công tác thẩm định trước khi ban hành QĐHC còn mang tính hình thức.

- Công tác kiểm tra, rà soát QĐHC trong lĩnh vực quản lý đất đai của UBND các cấp chưa được thường xuyên và nghiêm túc.

- Công tác kiểm điểm, rút kinh nghiệm chưa được quan tâm đúng mức.

- Các cơ quan tiến hành tố tụng Tòa án và Viện kiểm sát chưa làm tốt công tác phối hợp với cơ quan hành chính trong việc nâng cao chất lượng QĐHC./.

Thạch Thiện – Phòng 10 Viện KSND tỉnh