Vào khoảng năm 2002, bà D bắt đầu có giao dịch vay mượn tiền của bà N. Đến năm 2010 bà D vay tiền với số lượng lớn để cho người khác vay lại. Sau đó, những người vay tiền của bà D vỡ nợ, bà D phải đi vay tiền của người khác để trả cho bà N, rồi lại mượn tiền bà N trả lại cho người khác. Đến ngày 29/6/2011, do mất khả năng chi trả nên bà D đồng ý kết toán tiền vay và lãi là 900.000.000 đồng (có giấy vay mượn).

Do không có tiền trả, bà N lại thường xuyên đòi nợ nên bà D đã giao thửa đất số 29, tờ bản đồ số 8, diện tích 4300 m2 thế chấp cho bà N hưởng hoa lợi trong 10 năm để không phải đóng lãi, sau 10 năm bà D sẽ lấy lại đất và trả đủ 900.000.000 đồng tiền gốc. Thửa đất trên do ông M (cậu họ bà D) đứng tên chủ sở hữu nhưng đã ủy quyền và giao giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên cho bà L (mẹ bà D) quản lý sử dụng từ năm 1985 đến nay. Sau khi nhận đất canh tác bà N đòi bà D phải giao giấy đăng ký quyền sử dụng đất.

Vào ngày 15/3/2011, bà D đã giả mạo chữ ký làm hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất thửa đất số 29, tờ bản đồ số 8, diện tích 4300 m2 sang qua cho mình đứng tên. Sau khi làm hợp đồng bà D phát hiện mất giấy đăng ký quyền sử dụng đất nên đã nhờ T cán bộ địa chính xã làm đơn cớ mất, rồi giả chữ ký ông M ký vào được Công an xã xác nhận vào ngày 11/4/2011. Ngày 31/8/2011, bà D tiếp tục giả chữ ký của ông M làm đơn xin cấp lại giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, được UBND xã xác nhận vào ngày 01/9/2011. Đến ngày 18/10/2011, UBND huyện đã cấp lại giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho ông M. Sau khi được cấp lại giấy chứng nhận bà D đã làm thủ tục để chuyển nhượng thửa đất do ông M đứng tên sang cho mình và đã được UBND huyện cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vào ngày 10/01/2012. Khi có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất bà D đã đưa cho bà N.

Ngày 20/01/2015, bà N có đơn tố cáo bà D có hành vi “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Trong trường hợp này có hành vi phạm tội xảy ra hay không, có nhiều vấn đề cần đặt ra trong vụ án này:

Thứ nhất, việc bà D giao đất thế chấp cho người khác nhưng không phải đất do mình đứng tên, sau đó lại tiếp tục giả mạo chữ ký ông M làm hợp đồng chuyển nhượng qua cho mình đứng tên để được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất giao cho bà N, như vậy có dấu hiệu tội phạm không?

Thứ hai, trong thời gian bà D lấy đất thế chấp đã không phải đóng lãi cho bà N trong gần 3 năm, vậy số tiền lãi này có được xem là tiền chiếm đoạt hay không, nếu có thì xử lý như thế nào?

Vấn đề của vụ án này là cần làm rõ bà D có mục đích chiếm đoạt hay không. Tuy nhiên, do mục đích chiếm đoạt là yếu tố thuộc mặt chủ quan của tội phạm, tức là chúng ẩn bên trong, không biểu hiện ra bên ngoài như mặt khách quan của tội phạm nên việc đánh giá mục đích chiếm đoạt không phải dễ dàng. Như chúng ta đã biết, tội phạm là tổng hợp của các yếu tố bên trong (mặt chủ quan) và các yếu tố bên ngoài (mặt khách quan) cùng với khách thể, chủ thể thực hiện hành vi phạm tội. Do mục đích chiếm đoạt là yếu tố bên trong nên để đánh giá người phạm tội khi thực hiện hành vi phạm tội có mục đích chiếm đoạt hay không cần phải dựa vào mặt khách quan biểu hiện ra bên ngoài (đó là hành vi phạm tội, thủ đoạn, điều kiện, hoàn cảnh, công cụ, phương tiện phạm tội…) để đánh giá trong sự  kết hợp với ý chí chủ quan của người phạm tội qua sự thừa nhận của họ. Trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử, do quá đề cao sự thừa nhận của người phạm tội về mục đích chiếm đoạt mà có sự định tội không đúng giữa các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt (có dấu hiệu chiếm đoạt thuộc mục đích phạm tội) với các tội khác có hành vi khách quan tương tự. Nếu không chứng minh được mục đích chiếm đoạt thì không nên dựa vào hành vi để hình sự hóa quan hệ dân sự. Do đó, để áp dụng pháp luật thống nhất và chính xác liên ngành trung ương cần có hướng dẫn thế nào là hành vi chiếm đoạt (biểu hiện), cách chứng minh ý thức chiếm đoạt và các trường hợp nhầm lẫn với vi phạm nghĩa vụ thanh toán.

Rất mong sự đóng góp của các đồng nghiệp cùng trao đổi rút kinh nghiệm chung để nâng cao năng lực hoàn thành tốt nhiệm vụ của ngành./.

 Phạm Minh Chí - VKSND huyện Châu Thành